Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αφορά ποσοστό περίπου 5–7% του μαθητικού πληθυσμού και, παρότι πρόκειται για μια συχνή νευροαναπτυξιακή διαταραχή, συχνά παρερμηνεύεται ή παραμένει ελλιπώς κατανοητή.
Όπως εξηγεί η Φρίντα Κωνσταντοπούλου, Παιδοψυχίατρος – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια και Επιστημονική Συνεργάτης Παίδων ΜΗΤΕΡΑ:
«Η πρώτη φορά που εντοπίζεται συστηματικά η ΔΕΠΥ, συμπίπτει συχνά με την είσοδο του παιδιού στο δημοτικό σχολείο, λόγω της αυξημένης ανάγκης για συγκέντρωση, οργάνωση και τήρηση κανόνων.»
Τυπικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ
Η ΔΕΠΥ εμφανίζεται συνήθως μέσα από τρεις βασικές ομάδες συμπτωμάτων:
-
Απροσεξία
Το παιδί δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του, αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα, κάνει λάθη από απροσεξία, παραλείπει λεπτομέρειες, ξεχνά οδηγίες ή προσωπικά αντικείμενα, και δυσκολεύεται να οργανωθεί.
-
Υπερκινητικότητα
Παρουσιάζει έντονη κινητικότητα, τρέχει ή κινείται ακατάπαυστα, σηκώνεται από το θρανίο χωρίς άδεια, δεν μπορεί να μείνει ήρεμο όταν απαιτείται, και δυσκολεύεται να παραμείνει καθιστό ήσυχα.
-
Παρορμητικότητα
Διακόπτει άλλους, απαντά πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση, δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του και παρεμβαίνει στο παιχνίδι των συνομηλίκων.
Η κ. Κωνσταντοπούλου τονίζει:
«Η εκδήλωση της ΔΕΠΥ ποικίλλει από παιδί σε παιδί. Σπάνια συνυπάρχουν όλα τα συμπτώματα με την ίδια ένταση, ενώ η συμπτωματολογία μπορεί να διαφοροποιείται ακόμη και κατά τη διάρκεια της ημέρας.»
Για να τεθεί τεκμηριωμένα η διάγνωση, οι δυσκολίες πρέπει να εκδηλώνονται σε περισσότερα από ένα περιβάλλοντα (σχολείο, σπίτι κ.ά.) και να επηρεάζουν σημαντικά τη σχολική απόδοση και την κοινωνική προσαρμογή.
Άλλες πιθανές αιτίες συμπεριφορών που μοιάζουν με ΔΕΠΥ
Η υπερκινητικότητα, η απροσεξία ή η παρορμητικότητα δεν οφείλονται πάντα στη ΔΕΠΥ. Άλλες πιθανές αιτίες περιλαμβάνουν:
-
Αισθητηριακές διαταραχές ή οργανικές παθήσεις (π.χ. οπτικά/ακουστικά ελλείμματα, επιληψία, χρόνιες νόσοι).
-
Διαταραχές ύπνου ή ψυχικές διαταραχές, όπως άγχος και κατάθλιψη.
-
Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, γλωσσικές διαταραχές ή οριακή νοημοσύνη, που συχνά συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ σε ποσοστό έως και 35%.
-
Κακοποίηση ή χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον, που μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όμοια με τη ΔΕΠΥ, χωρίς όμως η ίδια η διαταραχή να υφίσταται.
-
Φυσιολογικά υψηλά επίπεδα κινητικότητας, κυρίως στα αγόρια προσχολικής ηλικίας.
-
Άλλες ψυχιατρικές καταστάσεις, όπως η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή, η Διαταραχή Διαγωγής, η Διπολική Διαταραχή κ.ά.
Αίτια της ΔΕΠΥ
Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν έχει πλήρως αποσαφηνιστεί. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι πρόκειται για νευροβιολογική διαταραχή με ισχυρό γενετικό υπόβαθρο. Όπως αναφέρει η κ. Κωνσταντοπούλου:
«Στα παιδιά με ΔΕΠΥ παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στη δομή, τον μεταβολισμό και τη λειτουργικότητα ορισμένων εγκεφαλικών περιοχών.»
Πιθανοί επιβαρυντικοί παράγοντες είναι:
-
Προωρότητα
-
Έκθεση σε νικοτίνη, αλκοόλ ή στρες κατά την εγκυμοσύνη
-
Τραυματισμός εγκεφάλου
-
Έκθεση σε τοξικές ουσίες
Αν και η γονεϊκή φροντίδα δεν ευθύνεται για την εμφάνιση της διαταραχής, δυσλειτουργικά οικογενειακά χαρακτηριστικά μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα και να αυξήσουν τον κίνδυνο συναισθηματικών και συμπεριφορικών επιπλοκών.
Πώς αναγνωρίζεται η ΔΕΠΥ;
Η έγκαιρη αναγνώριση των χαρακτηριστικών της ΔΕΠΥ είναι κρίσιμη για την υποστήριξη του παιδιού στο σχολείο και στο σπίτι. Ενδεικτικά σημεία που μπορεί να εγείρουν προβληματισμό περιλαμβάνουν:
-
Συχνά λάθη από απροσεξία
-
Δυσκολία στην τήρηση οδηγιών ή στην κατανόηση εντολών
-
Ανοργάνωτη εργασία
-
Συχνή απώλεια αντικειμένων
-
Αποφυγή πνευματικής προσπάθειας
-
Παρεμβατικότητα στο μάθημα ή στο παιχνίδι
-
Δυσκολία αναμονής και εναλλαγής σειράς
-
Υπερβολική ομιλία, κίνηση, αδυναμία παραμονής σε καθιστή θέση
-
Έλλειψη αίσθησης κινδύνου, που οδηγεί συχνά σε ατυχήματα
Συννοσηρότητα και οικογενειακές επιπτώσεις
Η ΔΕΠΥ δεν επηρεάζει μόνο το παιδί, αλλά και το σύνολο της οικογένειας. Οι δυσκολίες μπορεί να εκδηλώνονται:
-
Στο σχολικό περιβάλλον ως χαμηλές επιδόσεις και μαθησιακή αποτυχία
-
Στο οικογενειακό πλαίσιο, με εντάσεις και διαφωνίες για τη διαχείριση της καθημερινότητας
-
Στην κοινωνική ζωή, με μειωμένες φιλίες, χαμηλή αυτοεκτίμηση και συχνά συναισθηματικά προβλήματα
Επιπλέον, είναι σύνηθες να συνυπάρχουν και άλλες διαταραχές, όπως:
-
Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες
-
Αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές
-
Διαταραχές άγχους ή καταθλιπτικές καταστάσεις
-
Διαταραχές με τικ
-
Εναντιωματική συμπεριφορά ή διαταραχή διαγωγής
Αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ
Η αποτελεσματική θεραπεία της ΔΕΠΥ απαιτεί ολοκληρωμένη και εξατομικευμένη προσέγγιση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε παιδιού.
Η κ. Κωνσταντοπούλου αναφέρει:
«Το θεραπευτικό πλάνο πρέπει να περιλαμβάνει συνδυασμό παρεμβάσεων, οι οποίες δρουν συμπληρωματικά και υποστηρίζουν συνολικά το παιδί και το οικογενειακό του περιβάλλον.»
Συνιστώμενες προσεγγίσεις:
-
Ψυχοεκπαίδευση και συμβουλευτική γονέων και παιδιών
-
Παιδαγωγικές παρεμβάσεις στο σχολικό πλαίσιο
-
Ατομική ή οικογενειακή ψυχοθεραπεία
-
Συμπεριφορική θεραπεία
-
Φαρμακευτική αγωγή, εφόσον κριθεί αναγκαία από τον ειδικό
Συμπερασματικά
Η ΔΕΠΥ αποτελεί μια συχνή αλλά συχνά παρερμηνευμένη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, με σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή του παιδιού, της οικογένειας και του σχολικού περιβάλλοντος. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων, η σωστή διάγνωση και η κατάλληλη υποστήριξη μπορούν να βελτιώσουν ουσιαστικά την καθημερινότητα του παιδιού και να ενισχύσουν τις ακαδημαϊκές και κοινωνικές του δεξιότητες. Η συνεργασία γονέων, εκπαιδευτικών και ειδικών ψυχικής υγείας είναι καθοριστική για την επιτυχία μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Με ενημέρωση, ενσυναίσθηση και συστηματική παρέμβαση, μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά με ΔΕΠΥ τα εφόδια που χρειάζονται για να αναπτυχθούν ισότιμα και ισορροπημένα.
Επιμέλεια: Ευγένιος Γκράουρ