Οι οφθαλμικοί τραυματισμοί που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων αποτελούν σημαντικό και όχι σπάνιο πρόβλημα, με πιθανές σοβαρές συνέπειες στην όραση και την ποιότητα ζωής των αθλητών. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι παγκοσμίως υφίστανται τραυματισμούς στα μάτια ενώ αθλούνται, είτε σε επαγγελματικό είτε σε ερασιτεχνικό επίπεδο. Στην Ελλάδα, μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη την περίοδο 2015–2019 αποκάλυψε ότι σχεδόν το 5% των μη επαγγελματικών οφθαλμικών τραυματισμών σε ενήλικες σχετιζόταν με τον αθλητισμό.
Αθλήματα που περιλαμβάνουν μπάλα, εξοπλισμό ή φυσική επαφή, όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, ευθύνονται για τη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών, αν και σχεδόν σε κάθε αθλητική δραστηριότητα μπορεί να προκληθεί αντίστοιχος τραυματισμός.
«Οι οφθαλμικοί τραυματισμοί κατά την άθληση αποτελούν μια συχνή αιτία προσέλευσης στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και συνιστούν σημαντικό ποσοστό των σοβαρών διαμπερών κακώσεων των ματιών. Είναι συχνότεροι σε νεαρούς άνδρες, λόγω της αυξημένης συμμετοχής τους σε ανταγωνιστικά σπορ. Ο βαθμός επικινδυνότητας εξαρτάται από τη φύση του αθλήματος, το επίπεδο επαφής μεταξύ των αθλητών, τα είδη εξοπλισμού και τα χαρακτηριστικά των αντικειμένων που εμπλέκονται», εξηγεί ο Δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision και Καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, με αφορμή την καμπάνια ενημέρωσης “Sports Eye Safety Month”.
Η σοβαρότητα του τραυματισμού εξαρτάται από τον τύπο του αντικειμένου ή της πρόσκρουσης και μπορεί να επηρεάσει τον ίδιο τον βολβό του ματιού, τον οπτικό νεύρο ή τους γύρω ιστούς. Από τους πιο σοβαρούς τραυματισμούς είναι τα διαμπερή τραύματα του βολβού, τα οποία –αν και λιγότερα σε αριθμό– έχουν αυξημένες πιθανότητες να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στην όραση.
Τέτοιες κακώσεις προκαλούνται συχνά από μικρά, αιχμηρά ή σκληρά αντικείμενα όπως μπάλες paintball, φτερά μπάντμιντον ή ακόμη και εξοπλισμό με αιχμηρά σημεία. Επιπλέον, οι δευτερογενείς τραυματισμοί από σπασμένα γυαλιά αποτελούν επίσης σοβαρή αιτία.
Οι μη διεισδυτικοί τραυματισμοί, χωρίς εξωτερικά ανοίγματα, είναι επίσης συχνοί και μπορεί να προκαλέσουν ζημιές σε όλη τη δομή του οφθαλμού. Μώλωπες, εκδορές, αιμορραγίες κάτω από τον επιπεφυκότα, ύφαιμα και αποκολλήσεις αμφιβληστροειδούς συγκαταλέγονται στις συνέπειες. Κατάγματα του οφθαλμικού κόγχου ή τραυματική βλάβη του οπτικού νεύρου αποτελούν επίσης πιθανές επιπλοκές.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν και μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι, καθώς οι οφθαλμικοί τραυματισμοί μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρές οφθαλμολογικές παθήσεις, όπως καταρράκτης ή γλαύκωμα.
Τα αθλήματα με τον υψηλότερο δείκτη σχετικών τραυματισμών διαφέρουν ανά χώρα. Στις ΗΠΑ, τα περισσότερα περιστατικά σχετίζονται με το μπάσκετ, το μπέιζμπολ, το σόφτμπολ, το ράγκμπι και τα σπορ με ρακέτες. Στην Ευρώπη πρωταγωνιστεί το ποδόσφαιρο, ενώ στη Φινλανδία τα περισσότερα περιστατικά σχετίζονται με το κλειστό χόκεϊ. Στη Βραζιλία, το υπαίθριο και κλειστό ποδόσφαιρο ευθύνεται για την πλειονότητα των οφθαλμικών κακώσεων. Ακόμη και σε δραστηριότητες όπως η ποδηλασία, ειδικά εκτός ποδηλατοδρόμων όπως στη Σιγκαπούρη, καταγράφονται κατάγματα στον οφθαλμικό κόγχο.
Κάθε άθλημα έχει διαφορετικό μηχανισμό πρόκλησης τραυματισμού. Στο μπάσκετ, οι επαφές σε υψηλή ταχύτητα ευνοούν τις αγκωνιές στο πρόσωπο ή τις συγκρούσεις μεταξύ παικτών. Στο σόφτμπολ και τα σπορ με ρακέτες, οι μπάλες που κινούνται με μεγάλη ταχύτητα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά αμβλύ τραύματα, ενώ στο ποδόσφαιρο οι κεφαλιές και οι συγκρούσεις αποτελούν σημαντικούς κινδύνους για τα μάτια. Στις πολεμικές τέχνες και το μποξ, όπου υπάρχουν επαναλαμβανόμενα άμεσα χτυπήματα, η πιθανότητα σοβαρής βλάβης του ματιού αυξάνεται δραματικά.
Παρότι οι τραυματισμοί αυτοί είναι συχνοί, είναι σε μεγάλο βαθμό προλήψιμοι. «Υπολογίζεται ότι έως και το 90% των οφθαλμικών τραυματισμών που συνδέονται με τα αθλήματα μπορούν να προληφθούν με τη χρήση κατάλληλης προστασίας για τα μάτια. Αυτός είναι και ο λόγος που η χρήση προστατευτικών οφθαλμικών φακών –κατά προτίμηση από ανθεκτικό πολυκαρβονικό υλικό– συστήνεται από οργανισμούς όπως η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (American Academy of Ophthalmology – AAO) και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (American Academy of Pediatrics – AAP), καθώς σχεδόν οι μισοί τραυματισμοί συμβαίνουν σε παιδιά και εφήβους. Και οι θεατές, ωστόσο, πρέπει να είναι προσεκτικοί, καθώς και αυτοί διατρέχουν κίνδυνο από αντικείμενα ή παίκτες που μπορεί να βγουν εκτός αγωνιστικού χώρου», καταλήγει ο Δρ Κανελλόπουλος.
Επιμέλεια: Ευγένιος Γκράουρ