Η ανδρική γονιμότητα καταγράφει συνεχή πτωτική πορεία τις τελευταίες πέντε δεκαετίες σε παγκόσμιο επίπεδο, με σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη δυνατότητα τεκνοποίησης όσο και στη γενική υγεία των ανδρών. Η χαμηλή ποιότητα του σπέρματος επηρεάζει τα ποσοστά γεννήσεων, τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος, αλλά και τη συνολική ψυχοσωματική κατάσταση. Επιπλέον, αγγίζει και κοινωνικά ζητήματα, καθώς η γονιμότητα εξακολουθεί να συνδέεται με την αρρενωπότητα.
Ψυχολογική επιβάρυνση και σιωπηλή κρίση
Η διάγνωση της ανδρικής υπογονιμότητας συχνά συνοδεύεται από συναισθήματα σοκ, θλίψης, άρνησης και αβεβαιότητας για το μέλλον — προσωπικό και οικογενειακό. Με το πέρασμα του χρόνου, η ψυχική επιβάρυνση ενδέχεται να εξελιχθεί σε κρίση.
«Η γονιμότητα των ανδρών μειώνεται παγκοσμίως και υπολογίζεται ότι ευθύνεται για περίπου το 50% των περιπτώσεων υπογονιμότητας των ζευγαριών. Παρόλα αυτά, το θέμα παραμένει σχεδόν ανεξερεύνητο, ειδικά σε σχέση με τη γυναικεία υπογονιμότητα, καθώς τα κοινωνικά στερεότυπα και τα ταμπού καθιστούν δύσκολη τη δημόσια αναγνώρισή του. Οι περισσότεροι άνδρες διστάζουν να αποκαλύψουν το πρόβλημα, και ακόμη λιγότεροι απευθύνονται σε ειδικούς για βοήθεια», σημειώνει ο Χειρουργός Ανδρολόγος – Ουρολόγος Δρ Αναστάσιος Λιβάνιος.
Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένα στα έξι ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζει δυσκολία σύλληψης λόγω οργανικών ή ψυχολογικών αιτιών. Αν σε αυτό προστεθεί η τάση καθυστέρησης της απόκτησης παιδιών για λόγους καριέρας ή οικονομικής σταθερότητας, τότε το πρόβλημα διευρύνεται. Σε κοινωνίες όπου ο μέσος όρος παιδιών ανά γυναίκα πέφτει κάτω από δύο, παρατηρείται δημογραφική κάμψη με πολλαπλές επιπτώσεις στον κοινωνικό ιστό.
Τα δεδομένα επιδεινώνονται
Η τάση μείωσης δεν επιβραδύνεται — αντιθέτως, επιταχύνεται. Ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο Human Reproduction Update καταδεικνύει ότι ο μέσος αριθμός σπερματοζωαρίων μειώθηκε από 104 εκατομμύρια/ml το 1973, σε μόλις 49 εκατομμύρια/ml το 2018, με ρυθμό μείωσης 1,2% ετησίως. Από το 2000 και μετά, ο ρυθμός αυτός ξεπέρασε το 2,6% ετησίως. Επιστήμονες προειδοποιούν πως, αν συνεχιστεί αυτή η πορεία, το ανθρώπινο είδος ενδέχεται στο μέλλον να εξαρτάται αποκλειστικά από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.
Παράγοντες που επηρεάζουν το σπέρμα
Η κύρια αιτία της πτώσης της ανδρικής γονιμότητας είναι η χαμηλή ποιότητα σπέρματος. Συνοδοιπόροι σε αυτή τη φθορά είναι η αύξηση των περιστατικών καρκίνου των όρχεων και των συγγενών ανωμαλιών στο ουρογεννητικό σύστημα.
Το φαινόμενο είναι πιο έντονο σε βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, γεγονός που υποδεικνύει ότι ο τρόπος ζωής διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο. Κακή διατροφή, παχυσαρκία, κάπνισμα, άλκοολ, στρες, ρύπανση, καθώς και η έκθεση σε φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα και ενδεχομένως μικροπλαστικά, ενοχοποιούνται ως βασικοί επιβαρυντικοί παράγοντες.
Η διατροφή “σκοτώνει” το σπέρμα
Οι περισσότεροι άνδρες αγνοούν ότι η καθημερινή διατροφή επηρεάζει άμεσα τη γονιμότητα. Τα πρόχειρα γεύματα, φτωχά σε θρεπτικά συστατικά, στερούν τον οργανισμό από βιταμίνες, μέταλλα και αντιοξειδωτικά. Επιπλέον, προάγουν την παχυσαρκία, η οποία βλάπτει τη δομή και τη λειτουργία των γεννητικών κυττάρων, επηρεάζοντας όχι μόνο την ποσότητα και ποιότητα του σπέρματος, αλλά και την υγεία των απογόνων.
Μελέτες δείχνουν ότι η ανδρική παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά τη μεταβολική και αναπαραγωγική κατάσταση της επόμενης γενιάς, μέσω επιγενετικών μηχανισμών.
Τοξικοί παράγοντες και μικροπλαστικά
Το κάπνισμα έχει αποδεδειγμένα αρνητική επίδραση σε κρίσιμους δείκτες του σπέρματος όπως η συγκέντρωση, η κινητικότητα και η μορφολογία.
Αντίστοιχα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επιφέρει σεξουαλική δυσλειτουργία και ελάττωση του αριθμού σπερματοζωαρίων, επηρεάζοντας τη μορφολογία και τον όγκο του σπέρματος, ενώ συχνά συνδέεται και με αύξηση του σωματικού βάρους.
Σημαντική προσοχή δίνεται πλέον και στα μικροπλαστικά, καθώς πρόσφατες μελέτες εντόπισαν ίχνη τους σε ανθρώπινους όρχεις, γεγονός που προκαλεί εύλογες ανησυχίες για πιθανή συσχέτιση με τη μείωση της σπερματικής συγκέντρωσης.
Υπάρχουν λύσεις;
Παρά την αρνητική εικόνα, υπάρχουν παρεμβάσεις που μπορούν να βελτιώσουν την ανδρική γονιμότητα. Όπως επισημαίνει ο δρ Λιβάνιος:
«Η έρευνα δείχνει σαφώς ότι μειώνονται τόσο η ποιότητα του σπέρματος όσο και τα επίπεδα τεστοστερόνης, ενώ αυξάνονται οι περιπτώσεις στυτικής δυσλειτουργίας και κακοηθειών. Ωστόσο, απλές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στο περιβάλλον, καθώς και κατάλληλες ιατρικές παρεμβάσεις, μπορούν να κάνουν τη διαφορά».
Όταν η αιτία είναι ορμονική διαταραχή, σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα ή ανατομικό πρόβλημα, υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες που αποκαθιστούν τη γονιμότητα.
Επιπλέον, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με μεθόδους όπως οι GIFT και ZIFT προσφέρει τη δυνατότητα τεκνοποίησης σε άνδρες με ήπια υπογονιμότητα.
«Το σπερματοζωάριο είναι ένα μικροσκοπικό θαύμα. Αξίζει να το φροντίσουμε και να το προστατεύσουμε», καταλήγει ο Δρ Αναστάσιος Λιβάνιος.
Επιμέλεια: Ευγένιος Γκράουρ